Ngày nay, phong tục cúng ông Công ông Táo đã trở thành một nét đẹp trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt. Tuy nhiên, liệu bạn đã biết về nguồn gốc của tục lệ này, cũng như ý nghĩa của việc cúng ông Công ông Táo là gì hay chưa? Cùng Văn Hoá Đời Sống và chuyên mục Bản Sắc Việt theo dõi bài viết dưới đây để tìm hiểu rõ hơn nhé!
Nguồn gốc, ý nghĩa
Sự tích ông Công, ông Táo
Truyện xưa kể rằng, Thị Nhi có chồng là Trọng Cao. Tuy ăn ở mặn nồng tha thiết với nhau, nhưng mãi không có con. Vì vậy, dần dà Trọng Cao hay kiếm chuyện xô xát dằn vặt vợ.
Một hôm, Cao vì chút chuyện nhỏ mà đánh đuổi Thị Nhi khỏi nhà. Sau khi rời quê, cô lang thang đến một xứ khác và gặp được Phạm Lang. Phải lòng nhau, hai người kết thành vợ chồng. Phần Trọng Cao, sau khi nguôi giận thì quá ân hận, anh day dứt và nhớ Thị Nhi quay quắt liền lên đường tìm kiếm vợ.
Ngày này qua tháng nọ tìm kiếm đến hết gạo hết tiền, Trọng Cao phải làm kẻ ăn xin dọc đường. Cuối cùng, anh ta cũng tìm thấy vợ khi tình cờ xin ăn đúng nhà của Thị Nhi ngay lúc Phạm Lang đi vắng.
Song, Nhi cũng đã sớm nhận ra chồng cũ, mời Cao vào nhà và nấu cơm tiếp đãi. Đúng lúc đó, Phạm Lang trở về. Nhi sợ chồng nghi oan nên đã giấu Cao dưới đống rạ sau vườn.
Chẳng may đêm ấy, Phạm Lang lại nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Nhi lao mình vào định cứu Cao ra. Nhìn thấy Thị Nhi nhảy vào đống lửa, Phạm Lang thương vợ cũng nhảy vào theo khiến cả ba đều chết cháy.
Ngọc Hoàng cảm động trước tình nghĩa của 3 người nên phong cho làm vua bếp hay còn gọi là Định phúc Táo Quân, giao cho người chồng mới là Thổ Công trông coi việc trong bếp, người chồng cũ là Thổ Địa trông coi việc trong nhà, còn người vợ là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa.
Hàng năm, đúng vào ngày 23 tháng Chạp là các vị Táo sẽ lên chầu trời báo cáo tất cả việc làm tốt và chưa tốt của con người trong một năm để Thiên đình định đoạt công tội, thưởng phạt phân minh mỗi nhà, mỗi người.
Ý nghĩa phong tục
Theo quan niệm của người Việt, không chỉ cai quản việc trong gia đình, các vị Táo còn ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ vào thổ cư, giữ bình yên cho mọi người trong nhà. Người Việt cũng cho rằng một năm sẽ mở đầu bằng Tết Nguyên Đán và kết thúc bằng Tết ông Táo.
Vì vậy, để được Táo Quân phù trợ, vào ngày này, người ta thường làm lễ tiễn đưa ông Táo về chầu trời rất long trọng. Đến đêm 30 tháng Chạp, ông Táo mới trở lại trần gian để tiếp tục công việc trông coi bếp lửa gia đình. Như vậy, hệ thống lễ Tết làm thành một chu trình khép kín, âm dương chuyển hóa cho nhau.
Ngày đưa ông Công ông Táo đã đi sâu vào tiềm thức người Việt, trở thành một nét văn hóa đặc sắc trong mắt bạn bè quốc tế. Vào ngày này, người dân thường làm mâm cúng để bày tỏ lòng biết ơn với các vị thần. Đồng thời, đây cũng là dịp để người người nhà nhà trở về sum họp, quây quần sau một năm làm ăn vất vả.
Trong mâm cúng, người Việt thường chuẩn bị thêm cá chép – khoảng 2 hoặc 3 con thả trong chậu nước, cúng cùng các đồ lễ khác. Sau khi cúng xong, người dân sẽ đem phóng sinh ở sông, ao, hồ,… với ý nghĩa cá chép sẽ hóa rồng đưa ông Táo về chầu trời. Bên cạnh đó, tục lệ phóng sinh này cũng thể hiện sự nhân ái, từ bi của người Việt.
Lễ cúng ông Công, ông Táo
Thời gian cúng tiễn ông Táo Tết Tân Sửu 2021 theo văn hoá của người Việt sẽ vào ngày 23 tháng Chạp, tức ngày 04/02/2021.
Lễ vật cần chuẩn bị
- 3 mũ ông Công, ông Táo: Hai mũ ông và một mũ bà. Mũ dành cho các Táo ông thì có hai cánh chuồn, còn mũ Táo bà thì không. Tuy nhiên, cũng có nhiều người chỉ cúng một mũ ông Công (có hai cánh chuồn) để tượng trưng.
- Cá chép: Tượng trưng cho phương tiện di chuyển của ông Công, ông Táo khi về chầu trời. Bạn có thể sử dụng cá chép giấy hoặc cá chép thật đều được.
- Mâm cúng: Tuỳ theo văn hóa địa phương hay vùng miền, song cơ bản vẫn phải có trái cây tươi, trà, rượu, cau trầu,…
- Tiền vàng
- 1 chiếc áo giấy
- 1 đôi hia giấy
Văn hóa miền Bắc
Ở miền Bắc, người dân thường cúng ông Công, ông Táo khá sớm, bắt đầu từ ngày 20 và muộn nhất là trưa ngày 23 tháng Chạp. Bởi người dân quan niệm sau giờ đó thì ông Công, ông Táo phải trở về trời, không còn ở dương gian nữa.
Lễ vật để cúng ngoài vàng mã, cá chép thì nhiều nơi còn dùng cả xôi chè, thường là chè bà cốt. Khi nấu chè, người ta sẽ cố ý để chè vương lên ông đầu rau, hay bôi chè lên ông đầu rau để Táo Quân lên Trời báo cáo cho “ngọt” giọng.
Bàn thờ Táo Quân của người miền Bắc thường bày cao hơn bàn thờ tổ tiên, trên đó gồm bộ mũ – hia. Khi đã cúng xong, họ đốt vàng mã và tiễn ba ông đầu rau trong bếp bằng cách thả xuống ao, và thay ba ông mới vào bếp cũng như cả bộ mũ trên bàn thờ.
Ngoài ra, người dân còn có tập tục cúng một con cá chép còn sống thả trong chậu nước, ngụ ý cá chép sẽ hóa thành rồng đưa ông Táo về trời. Con cá chép này sẽ được phóng sinh, thả ra ao hồ hay ra sông sau khi cúng.
Văn hóa miền Trung
Còn ở miền Trung, đặc biệt là ở Huế và một số tỉnh lân cận, người dân vừa thờ ông Táo trên Trang Ông, vừa thờ trên bàn thờ. Người miền Trung thường làm lễ tiễn Táo Quân sẽ lên thiên đình vào ngày 23 tháng Chạp rất trọng thể.
Việc đầu tiên là phải thay cát mới trong lư hương và lau dọn bàn thờ ông Táo sạch sẽ. Sau khi cúng xong, tượng ba vị Táo cũ bằng đất nung được tiễn khỏi bàn thờ bếp và đặt cạnh các am miếu ở đầu xóm hay ở dưới gốc cây cổ thụ ngã ba đường. Tiếp đó, họ sẽ rước tượng Táo Quân mới lên bàn thờ để bắt đầu một năm làm việc tiếp theo.
Ngoài ra, người dân ở đây còn có tục dựng cây nêu trước sân nhà hay sân đình trong sáng ngày 23.
Văn hóa miền Nam
Ngoài những lễ vật giống người Bắc, người miền Nam còn có thêm một đĩa đậu phộng, kẹo vừng đen và một bộ “cò bay, ngựa chạy” – hình con cò và con ngựa làm bằng giấy, không có khung tre cầu kỳ như miền Bắc.
Điểm khác biệt người miền Nam là không có tục trút lư để thay cọng nhang, không mua cá chép, không thờ áo mũ. Ở một số nơi người dân cũng sẽ có nấu thêm chè xôi trong mâm cúng, tuy nhiên đa phần lễ cúng miền Nam sẽ chỉ là một mâm trái cây hết sức đơn giản. Người dân miền Nam thường cúng ông Công ông Táo vào buổi đêm, trong khoảng thời gian từ 20h đến 23h ngày 22 – rạng sáng ngày 23 tháng Chạp.
Ngoài ra, người Sài Gòn quan niệm rằng vào thời điểm cuối ngày, sau khi cả gia đình đã dùng xong bữa tối, không còn nấu nướng và dùng đến bếp nữa thì mới được tiễn ông Táo lên đường gặp Ngọc Hoàng.
Văn khấn khi cúng ông Công, ông Táo
Bài cúng số 1
Nam Mô A Di Đà Phật!
Nam Mô A Di Đà Phật!
Nam Mô A Di Đà Phật!
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
Con kính lạy Ngài đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân.
Tín chủ (chúng) con là:……………
Ngụ tại:……………
Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp tín chủ chúng con thành tâm sắp sửa hương hoa phẩm luật, xiêm hài áo mũ, kính dâng tôn thần. Thắp nén tâm hương tín chủ con thành tâm kính bái.
Chúng con kính mời ngài Đông trù Tư mệnh Táo phủ Thần quân hiển linh trước án hưởng thụ lễ vật.
Cúi xin Tôn thần gia ân xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua gia chủ chúng con sai phạm.
Xin Tôn thần ban phước lộc, phù hộ toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành.
Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ cầu xin, mong Tôn thần phù hộ độ trì.
Nam Mô A Di Đà Phật!
Nam Mô A Di Đà Phật!
Nam Mô A Di Đà Phật!
Bài cúng số 2
Nam Mô A Di Đà Phật!
Nam Mô A Di Đà Phật!
Nam Mô A Di Đà Phật!
Kính lạy Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân!
Tín chủ con là:……………
Ngụ tại:……………
Nhằm ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén Tâm Hương dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời:
Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.
Phỏng theo lệ cũ, Ngài là vị chủ, Ngũ Tự Gia Thần, soi xét lòng trần, Táo Quân chứng giám.
Trong năm sai phạm, các tội lỗi lầm, cúi xin Tôn Thần, gia ân châm chước. Ban lộc, ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái trẻ già, an ninh khang thái.
Dãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.
Cẩn cáo.
Một số lưu ý, kiêng kỵ
Nên thực hiện trước 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp
Quan niệm xưa cho rằng sau 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp, các Táo Quân sẽ về trời. Vì thế, lễ cúng cần phải được tiến hành trước thời điểm này. Bạn có thể làm lễ cúng vào tối ngày 22 tháng Chạp hoặc sáng ngày 23 tháng Chạp (trước 12 giờ trưa) đều được nhé!
Không đặt mâm lễ cúng dưới bếp
Táo Quân là những vị cai quản chuyện nhà cửa, bếp núc nên nhiều gia đình đã đặt mâm cỗ cúng dưới bếp. Tuy nhiên, để phù hợp với phong tục và cũng như thể hiện sự tôn kính các vị Táo, bạn nên thực hiện việc cúng đưa trên bàn thờ chính trong nhà thay vì ở bếp. Hoặc nên lau dọn sạch sẽ nơi thờ cúng Táo Quân trước khi bày lễ và bắt đầu cúng.
Không xin tài lộc, sung túc
Táo Quân lên chầu trời là để báo cáo với Ngọc Hoàng chuyện lớn, việc nhỏ diễn ra trong năm ở dưới hạ giới. Vì vậy, bạn chỉ nên cầu xin các Táo Quân báo cáo điều tốt với Ngọc Hoàng.
Không nên thả cá chép từ trên cao xuống
Nhiều người chọn phóng sinh cá chép từ trên cầu hoặc ném cá chém ra xa, để chúng đi nhanh hơn. Điều này bị xem là mạo phạm, làm mất ý nghĩa tâm linh và đồng thời cũng khiến cá chết. Bạn nên ra mép sông, mép hồ để thả cá chép và cũng đừng quên vứt túi nilon đựng cá đúng nơi quy định để bảo vệ môi trường bạn nhé!
Xem thêm:
- Tất Niên là gì? Ý nghĩa, phong tục ăn Tất niên 3 Miền
- Những việc nên làm ngày rằm tháng giêng để cả năm an lành, may mắn, thuận lợi
- Tìm hiểu một số nét văn hóa tiêu biểu của dân tộc Kinh
Trên đây là những chia sẻ của mình về nguồn gốc, ý nghĩa cũng như văn hóa 3 miền trong ngày cúng ông Công ông Táo. Văn Hoá Đời Sống mong rằng bài viết đã cung cấp những thông tin hữu ích tới bạn. Chúc các bạn năm mới vui vẻ, sum vầy bên gia đình cùng người thân, bạn bè nhé!
